Zaostrzenie sankcji karnych za naruszenie prawa środowiska
W dniu 27 lutego 2024 r. Parlament Europejski przyjął dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne i zastępującą dyrektywę 2008/99/WE (dalej: „Dyrektywa”). Nowe przepisy nakładają na Państwa członkowskie obowiązek zaostrzenia reżimu odpowiedzialności karnej wobec sprawców przestępstw przeciwko środowisku.
Cel zmian
Jak czytamy w treści uzasadnienia Dyrektywy, przyczyną legislacji na poziomie UE jest obserwowany w ostatnich latach dynamiczny wzrost przestępczości związanej ze środowiskiem, która często przybiera wymiar transgranicznych. Współpraca organów ścigania oraz sądów jest niezbędna, a gwarancją jej zapewnienia jest harmonizacja prawa państw członkowskich w tym zakresie.
Szczegółowe rozwiązania
W celu przeciwdziałania przestępczości związanej ze środowiskiem w Dyrektywie przewidziano:
- nowe typy przestępstw – np. wprowadzanie do obrotu produktów wywołujących szkodę w środowisku, nielegalny pobór wody, naruszenia w zakresie emisji gazów cieplarnianych, czy obejście wymogów dotyczących przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko,
- doprecyzowanie pojęć ocennych w drodze definicji legalnych takich jak np. znaczna szkoda, nieznaczna ilość, którymi posługują się przepisy,
- zaostrzenie sankcji, w szczególności poprzez wprowadzenie kary pozbawienia wolności o maksymalnym wymiarze co najmniej dziesięciu lat, jeżeli dane przestępstwo powoduje lub może spowodować śmierć lub poważne uszkodzenie ciała jakiejkolwiek osoby,
- penalizowanie form stadialnych usiłowania oraz zjawiskowych tj. podżegania i pomocnictwa,
- wprowadzenie odpowiedzialności akcesoryjnej osób prawnych, w przypadku, gdy przestępstwa zostały popełnione na ich korzyść poprzez sankcje finansowe na poziomie nie mniejszym niż 3% lub 5% całkowitego światowego obrotu,
- wprowadzenie możliwości zamrożenia i konfiskaty majątku sprawców stanowiących korzyści przestępstw przeciwko środowisku albo służących ich popełnieniu,
- zbliżenie narzędzi dochodzeniowych, obowiązek współpracy za pośrednictwem agencji UE, ustanowienie krajowych punktów kontaktowych.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 Dyrektywy w brzmieniu przyjętym przez Parlament Europejski (https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-0093_EN.html), Państwa członkowskie mają 3 lata na jej przyjęcie.
Mafie odpadowe pod lupą
W uzasadnieniu przytoczono również konkluzje Rady określające priorytety UE w walce z poważną i zorganizowaną przestępczością w ramach EMPACT 2022-2025, 8665/21, 12.05.2021 r., w którym stwierdzono, że „gospodarka odpadami jest lukratywną i szybko rozwijającą się branżą, która w coraz większym stopniu przyciąga przestępców. Większość zgłoszonych przypadków handlu odpadami dotyczyła osób pracujących w firmach zajmujących się gospodarką odpadami lub prowadzących je jako kierownicy lub personel, które naruszają krajowe i międzynarodowe przepisy i normy regulujące zbieranie, przetwarzanie i unieszkodliwianie odpadów w celu maksymalizacji zysków. Najskuteczniejszymi handlarzami odpadów są ci, którzy kontrolują cały cykl przetwarzania, od źródła do kraju docelowego. Przestępcy handlujący odpadami między różnymi krajami wykorzystują przede wszystkim legalne struktury biznesowe do organizowania przestępstw związanych z odpadami. Często właścicielami wielu firm są te same osoby lub osoby podstawione. Legalne struktury biznesowe często zmieniają kierownictwo i są często rozwiązywane po krótkim okresie działalności, gdy nowy podmiot handlowy przejmuje działalność. Firmy działające na różnych etapach obiegu odpadów są często zlokalizowane w różnych jurysdykcjach.” Można więc spodziewać się zintensyfikowania działań skierowanych przez krajowe organy ścigania i nakierowanych na przestępczość związaną z gospodarką odpadami.
Ocena zmian
Obserwowana od kilku lat wzmożona walka organów ścigania z przestępstwami środowiskowymi, które przez wiele lat uznawane były przez „martwe normy”, wymagały i wymagają zdecydowanej interwencji ustawodawcy. Wprowadzone ramy harmonizacji prawa wyznaczone przepisami Dyrektywy z pewnością przyczynią się do wprowadzenia zmian legislacyjnych, co należy ocenić jako pozytywne. Pytanie jednak brzmi, jak nasz krajowy ustawodawca do tych zmian podejdzie. Jak zwykle „diabeł tkwi w szczegółach” – w tym przypadku w transpozycji norm dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Niejednokrotnie bowiem sposób tej transpozycji powoduje, ż wprowadzane przepisy są wieloznaczne, dają pole do interpretacji, a przecież w odniesieniu do prawa karnego – in dubio pro reo.
Drugi aspekt skuteczności prawa karnego z zakresu ochrony środowiska, to umiejętność jego stosowania. Bez należytego przeszkolenia organów ścigania oraz sądów, postępowania karne z zakresu ochrony środowiska nadal będą pozostawione de facto w rękach biegłych wydających opinie w sprawie.
Czy tak powinna wyglądać polityka penalna państwa? Z pewnością nie. Czy zmiany są potrzebne? Z pewnością tak. Otwartym pozostaje jak zmiany te osiągnąć.
AUTORZY WPISU
E: dawid.mielcarski@pl.Andersen.com
T: +48 881 823 191
E: klaudia.raczek@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 96