Odpowiedzialność podatnika za działania pracownika oraz należyta staranność w VAT – fundamentalne wyroki TSUE
W ostatnim czasie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał dwa istotne wyroki w sprawach związanych z odpowiedzialnością podatników VAT za oszustwa podatkowe, w które uwikłane zostały ich przedsiębiorstwa.
Orzeczenia te odnoszą się do odpowiedzialności podatników VAT za działania swoich pracowników oraz wymogów dotyczących dobrej wiary i należytej staranności. Wątpliwości organów dotyczyły przede wszystkim ustalenia, kto powinien ponieść odpowiedzialność za wystawianie tzw. pustych faktur w imieniu spółki, podatnik czy osoba, która faktycznie tego dokonała w imieniu podatnika, czyli pracownik (wyrok C-442/22), a także jakie są granice dochowania przez podatnika należytej staranności w przypadku podjęcia współpracy z nieuczciwym kontrahentem (wyrok C-537/22).
Orzeczenia TSUE
W wyroku opublikowanym dnia 30 stycznia 2024 r. (C-442/22) Trybunał przedstawił stanowisko, zgodnie z którym organy podatkowe nie powinny automatycznie obarczać podatnika VAT odpowiedzialnością za nieuczciwe wystawianie faktur przez osoby przez niego zatrudnione. Według Trybunału, jeżeli pracownik wystawił pustą fakturę VAT, posługując się tożsamością swojego pracodawcy bez jego wiedzy i zgody, to w takiej sytuacji pracownik ten powinien ponieść odpowiedzialność za swoje działania i być zobowiązanym do uregulowania wykazanego na pustych fakturach podatku VAT. Jednakże, jeśli kontrola przeprowadzona przez organy podatkowe wykaże, iż podatnik VAT nie wykazał należytej staranności w nadzorze nad działaniami swoich pracowników, może zostać on pociągnięty do odpowiedzialności i tym samym ponieść konsekwencje w charakterze sprawcy.
W przypadku wyroku z dnia 11 stycznia 2024 r. (C-537/22) dotyczącego współpracy podatnika VAT z nieuczciwym kontrahentem, Trybunał wskazał na istotne zasady, którymi powinny kierować się organy podatkowe przed odmową podatnikowi prawa do odliczenia podatku VAT. Zgodnie z wytycznymi TSUE, mimo iż należy wymagać od podatnika dochowania należytej staranności, mającej na celu utwierdzenie się w przekonaniu, że nie uczestniczy on w żadnym oszustwie podatkowym, to działania podatnika oczekiwane przez organy podatkowe nie mogą doprowadzać do nadmiernego obciążenia podatnika ani wykraczać poza zakres jego obowiązków czy kompetencji. Z tego powodu, podatnik powinien podejmować jedynie takie środki w zakresie weryfikacji kontrahentów, które są rozsądne i adekwatne do okoliczności danej sprawy. Ponadto Trybunał podkreślił, iż krajowe wytyczne dotyczące należytej staranności stosowane przez organy podatkowe nie mogą być sprzeczne z orzecznictwem TSUE.
Co to oznacza dla przedsiębiorców?
Wnioski płynące z wyroków TSUE mają kluczowe znaczenie dla praktyki podatkowej i stanowią ważne wytyczne dla podatników.
Pierwszy z tych wyroków pozwala podatnikom zabezpieczyć się przed działalnością swoich pracowników, co, jak pokazuje doświadczenie, stanowiło zawsze istotny problem praktyczny. Jednocześnie organy podatkowe wykazywały w tej kwestii bardzo restrykcyjne podejście „karząc” podatników za przestępczą działalność osób zatrudnionych lub współpracowników.
Wynika z tego wyroku, że warto pomyśleć o mechanizmach kontrolno-zabezpieczających, które z jednej strony pozwolą wykazać, że pracownik działa poza zakresem swoich uprawnień i kompetencji, a jednocześnie potwierdzą istnienie w przedsiębiorstwie procedur kontrolnych w danym obszarze.
Powyższe może stanowić dla podatnika mocną linię obrony w przypadku udziału pracowników w procederze przestępczym, „pod płaszczem” działalności danego podatnika.
Drugi z przywołanych wyroków TSUE (C-537/22) określa z kolei granice wymagań dotyczących należytej staranności w weryfikacji kontrahentów, jakie organy podatkowe oraz regulacje bądź wytyczne krajowe mogą nakładać na podatników (w tym np. wynikające z proponowanej przez Ministerstwo Finansów metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych). W szczególności, wyrok ten wskazuje, że administracja skarbowa, czy regulacje krajowe, nie mogą prezentować podejścia bardziej restrykcyjnego niż wynikające
z orzecznictwa TSUE.
Oba wyroki TSUE warto odczytywać łącznie jako uzupełniające się i doprecyzowujące kwestie zarządzanie ryzykiem podatkowym w VAT oraz obowiązków podatników w zakresie należytej staranności.
W naszej ocenie, wyroki te powinny znaleźć stosowne odzwierciedlenie w wewnętrznych procedurach podatkowych, jakie podatnicy VAT wdrażają w swoich przedsiębiorstwach.
Jeśli są Państwo zainteresowani uzyskaniem bardziej szczegółowych informacji na temat granic dochowania należytej staranności i obowiązków przedsiębiorców w tym obszarze – zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami.
KONTAKT
E: aleksandra.kalinowska@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 70
M: +48 724 440 693
E: elzbieta.lis@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 58
M: +48 664 948 038
E: tomasz.dereszewski@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 88