Stan zagrożenia epidemicznego, jako przesłanka siły wyższej
Zjawisko epidemii wirusa SARS-Cov-2 związane jest z występowaniem licznych ograniczeń w codziennym życiu gospodarczym, m.in. w poruszaniu się, funkcjonowaniu instytucji lub zakładów, czy też możliwości obrotu i używania określonych przedmiotów. Niewątpliwie stan ten można uznać za związany z wystąpieniem siły wyższej, rozumianej jako zjawisko o charakterze zewnętrznym, niemożliwym do przewidzenia i nieuchronnym.
8 marca 2020 r. weszła w życie specustawa w zakresie przeciwdziałania COVID-19, a 13 marca 2020 r. Minister Zdrowia ogłosił stan zagrożenia epidemicznego w kraju. Wskazane akty prawne normują m.in. zadania organów administracji publicznej, jak również obowiązki i zakazy podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym, nie odpowiadając jednocześnie na jedno z najważniejszych pytań dotyczących odpowiedzialności związanej z brakiem możliwości należytego wykonania zawartych umów.
Poniżej przedstawiamy działania, które w naszej ocenie należy podjąć w celu zabezpieczenia interesów uczestników obrotu gospodarczego w związku z zawartymi umowami.
Odpowiedzialność kontraktowa
Przepisy kodeksu cywilnego ustanawiają ogólną odpowiedzialność w związku z nienależytym wykonaniem lub niewykonaniem zobowiązania umownego, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (art. 471 kc). Jest to zatem, co do zasady, odpowiedzialność na zasadzie winy. W przypadku niemożności wykonania zobowiązania wskutek zaistniałych okoliczności związanych z ogłoszeniem stanu zagrożenia epidemicznego, odpowiedzialność ta może zostać wyłączona, z uwagi na występowanie omówionego powyżej zjawiska siły wyższej.
W obrocie gospodarczym, na wypadek skrajnych sytuacji, takich jak zagrożenie epidemiologiczne, zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353[1]1 kc) wprowadzono tzw. klauzulę siły wyższej. Zastosowanie tej klauzuli może powodować wyłączenie odpowiedzialności kontraktowej.
W związku z powyższym, rekomendujemy:
- weryfikację zawartych umów pod względem istnienia klauzuli siły wyższej, a w przypadku jej braku podjęcie rozmów nad modyfikacją umów w zakresie niezbędnym do ich dostosowania do zaistniałej sytuacji,
- niezwłoczne powiadomienie pozostałych stron umowy o zaistniałych trudnościach w wykonaniu umowy, z powołaniem się na klauzulę siły wyższej.
Celem prawidłowego skorzystania z klauzuli rekomendujemy także wskazanie w treści zawiadomienia, uzasadnienia związanego z rodzajem występujących trudności, np. ograniczenie ilości pracowników, czy wprowadzenie dodatkowych obowiązków związanych z zabezpieczeniem przewożonych towarów, a także skutków zaistniałych zdarzeń dla możliwości należytego i terminowego spełnienia świadczenia.
Odpowiedzialność deliktowa
Oprócz wyżej omawianej odpowiedzialności kontraktowej, przepisy kc ustanawiają także odpowiedzialność z tytułu dokonania czynu niedozwolonego. W przypadku podmiotów gospodarczych, podstawę dla tego rodzaju odszkodowania stanowić może art. 417 w zw. z art. 435 kc, w związku z którym prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub w mieniu, wyrządzoną przez ruch tego przedsiębiorstwa, lub zakładu. W kwestii odpowiedzialności deliktowej, przepisy kc dopuszczają także możliwość powołania się na siłę wyższą celem wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej. Zdarzenia mogące stanowić podstawę odpowiedzialności deliktowej, to wszystkie te zdarzenia, które nie są związane z wykonywaniem zawartych umów, niemniej, wobec dynamiki zaistniałej sytuacji, należy mieć na nie również uwagę.
W takim przypadku rekomenduje się zatem dokładne ustalenie i opisanie w protokole zdarzenia powodującego szkodę okoliczności, które mogą mieć związek z zaistniałym stanem zagrożenia epidemicznego.
Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych, celem skutecznego powołania się na siłę wyższą, jako okoliczność wyłączającą odpowiedzialność odszkodowawczą (kontraktową oraz deliktową), należy:
- podjąć działania zmierzające do możliwie jak największego ograniczenia skutków wystąpienia siły wyższej,
- podjąć działania zmierzające do usunięcia skutków jej występowania,
- ostrzec przed niebezpieczeństwem ich wystąpienia.
Dochodzenie roszczeń:
Wskazujemy także, że wobec zaistniałego ograniczenia w funkcjonowaniu jednostek publicznych, mogą wystąpić problemy związane z sądowym dochodzeniem roszczeń przez podmioty gospodarcze, np. sądowe dochodzenie zapłaty zaległego wynagrodzenia.
Przepisy kc przewidują możliwość całkowitego zawieszenia rozpoczęcia lub biegu przedawnienia roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju (art. 121 pkt 4 kc).
Pomimo istniejących ograniczeń należy pamiętać, że tak długo jak czynne pozostaną biura podawcze sądów lub innych organów oraz placówki pocztowe, istnieje faktyczna możliwość dochodzenia roszczeń. Zaniechania w tej mierze nie będą zatem mogły stanowić podstawy do powoływania się na brak przedawnienie przysługującego prawa.
KONTAKT
E: tomasz.srokosz@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 52
M: +48 512 286 226
E: katarzyna.komulainen@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 77
M: +48 606 760 836