Ustawa o ochronie sygnalistów w Sejmie
Dnia 17 kwietnia 2024 r. do Sejmu trafił projekt ustawy o ochronie sygnalistów przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Celem projektowanej ustawy jest wdrożenie standardów z zakresu ochrony sygnalistów określonych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Państwa członkowskie na implementację dyrektywy miały czas do 17 grudnia 2021 r.
Poniżej przedstawiamy kluczowe aspekty projektu w zakresie ochrony sygnalistów.
Pojęcie sygnalisty i jego ochrony
Projektowana ustawa reguluje ochronę prawną sygnalistów, tj. osób fizycznych, które zgłaszają lub ujawniają publicznie informację o naruszeniu prawa, którą uzyskali w kontekście związanym z pracą. Ustawodawca wskazuje, że sygnalistą może być m.in. pracownik, pracownik tymczasowy, osoba świadcząca pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz czy praktykant.
Ochrona sygnalistów polega przede wszystkim na wprowadzeniu zakazu stosowania działań odwetowych oraz prób i gróźb zastosowania takich działań wobec sygnalisty. Przedsiębiorca będzie więc zobowiązany do zapewnienia sygnalistom odpowiednich środków ochrony i wprowadzenia gwarancji oraz procedur zapewniających tę ochronę.
Zgodnie z regulacjami zawartymi w projektowanej ustawie wobec sygnalisty nie mogą zostać podjęte działania odwetowe, takie jak m.in.: odmowa nawiązania stosunku pracy, rozwiązanie stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia, przeniesienie na niższe stanowisko, mobbing, dyskryminacja czy niekorzystne traktowanie, ale również pominięcie przy awansowaniu lub wstrzymanie awansu, przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty czy zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych.
Sygnalista podlega ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Co istotne może on jednak zostać objęty ochroną dopiero po spełnieniu określonych warunków. Sygnalista będzie więc chroniony, jeśli miał uzasadnione podstawy sądzić, że:
- informacja, która jest przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i
- informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa.
Warto również podkreślić, że z ochrony, która obejmuje sygnalistów będzie korzystała również osoba przed nawiązaniem stosunku pracy czy też innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, a także w przypadku, gdy opisany stosunek już ustał.
Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, które jest ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Należy również pamiętać, że jeśli w wyniku świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę jakaś osoba poniosła szkodę to przysługuje jej prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia od sygnalisty, który takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego dokonał.
Dokonywanie zgłoszeń
Zgłoszenie dokonywane przez sygnalistę może mieć charakter:
- zgłoszenia wewnętrznego – dokonywanego w sposób przewidziany w procedurze zgłoszeń wewnętrznych i kierowanego do wewnętrznej jednostki organizacyjnej lub osoby upoważnionej przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych;
- zgłoszenia zewnętrznego – skierowanego do przedstawicieli organów zewnętrznych, takich jak np. Rzecznik Praw Obywatelskich czy organy publiczne;
- ujawnienia publicznego – udostępnionego do wiadomości publicznej, np. za pomocą prasy, Internetu czy telewizji, z zastrzeżeniem, że taka forma zgłoszenia powinna być jednak podjęta w ostateczności.
Ustawodawca przewidział również możliwość dokonania zgłoszenia wewnętrznego anonimowo – tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonych anonimowo powinien zostać uregulowany w ramach przyjętej w organizacji procedury zgłoszeń wewnętrznych.
Przedmiot zgłoszenia
Przedmiotem zgłoszenia sygnalisty jest informacja o naruszeniu prawa. Pod tym pojęciem należy rozumieć informację, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informację dotyczącą próby ukrycia takiego naruszenia prawa.
Naruszeniem prawa jest natomiast działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa. Należy podkreślić, że ustawodawca zamieścił w projektowanej ustawie katalog zamknięty naruszeń prawa, w którym wskazał działania dotyczące:
- prawa pracy,
- korupcji,
- zamówień publicznych,
- usług, produktów, rynków finansowych,
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
- bezpieczeństwa transportu,
- ochrony środowiska,
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
- bezpieczeństwa żywności i pasz,
- zdrowia i dobrostanu zwierząt,
- zdrowia publicznego,
- ochrony konsumentów,
- ochrony prywatności i danych osobowych,
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych,
- interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej,
- rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych,
- konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w poprzednich punktach.
Obowiązki przedsiębiorców
Należy podkreślić, że do wdrożenia procedur zapewniających sygnalistom ochronę są zobowiązane podmioty prawne, na rzecz których pracę zarobkową wykonuje co najmniej 50 osób. Liczbę tę ustala się według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku.
Co istotne do liczby 50 osób, które wykonują pracę zarobkową na rzecz danego podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Projektowana ustawa nakłada na podmioty zobowiązane do wdrożenia systemów whistleblowingowych wiele obowiązków, m.in.:
- wdrożenie procedur wewnętrznych w zakresie zgłaszania nieprawidłowości,
- prowadzenie rejestru zgłoszeń,
- ustanowienie poufnych kanałów przyjmowania zgłoszeń,
- wyznaczenie podmiotu odpowiedzialnego za przyjmowanie zgłoszeń oraz prowadzenie wewnętrznych postępowań wyjaśniających,
- zapewnienie łatwo dostępnych informacji na temat zgłoszeń zewnętrznych.
Procedura zgłoszeń wewnętrznych
Bez wątpienia najważniejszym obowiązkiem przedsiębiorców będzie opracowanie procedury zgłoszeń wewnętrznych. Jest to dokument, regulujący zasady zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych, takich jak postępowanie wyjaśniające.
Procedura powinna określać m.in.:
- sposób przekazywania zgłoszenia,
- podmiot odpowiedzialny za jego przyjęcie,
- podmiot upoważniony do podejmowania działań następczych,
- tryb postępowania ze zgłoszeniami anonimowymi,
- maksymalny termin na przekazanie sygnaliście informacji zwrotnej.
Należy podkreślić, że procedura musi być bezpieczna i łatwo dostępna. Musi ona również gwarantować rzetelną weryfikację przyjmowanych zgłoszeń, jak również przewidywać podjęcie adekwatnych środków zaradczych.
Sankcje za naruszanie przepisów
Niewywiązanie się lub wywiązanie się w sposób niewłaściwy z obowiązków wynikających z ustawy będzie zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku, dwóch, a nawet i trzech lat w zależności od naruszenia.
Podkreślenia wymaga, że większość przepisów karnych dotyczy przedsiębiorców, zapewniając tym samym większą ochronę sygnalistom. W przypadku jednak, gdy osoba zgłaszająca dokonana zgłoszenia lub ujawnienia publicznego ze świadomością, że nie doszło do naruszenia prawa będzie podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat dwóch.
Przepisy dotyczące ochrony sygnalistów wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia – oznacza to, że przedsiębiorcy nie mają dużo czasu na wdrożenie planowanych zmian
Jeśli będziecie Państwo zainteresowani uzyskaniem bardziej szczegółowych informacji na temat ochrony sygnalistów lub będą Państwo potrzebowali pomocy w zakresie wdrażania procedur wewnętrznych w zakresie zgłaszania nieprawidłowości – zapraszamy do kontaktu. Eksperci Andersen wspomogą Państwa w procesie adaptacji do wprowadzonych rozwiązań.
KONTAKT
E: aleksandra.kalinowska@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 70
M: +48 724 440 693
E: magdalena.patryas@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 84
M: +48 502 392 419
E: marcin.matyka@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 60
M: +48 669 768 444
