Śmierć pracownika – obowiązki pracodawcy
Po śmierci pracownika pracodawca musi podjąć szereg działań, tak natury psychologicznej, jak i prawnej. Należy udzielić odpowiedniego wsparcia bliskim zmarłego, a także podjąć odpowiednie kroki, aby zaistniała sytuacja wiązała się z jak najmniejszymi konsekwencjami organizacyjnymi oraz nie skutkowała odpowiedzialnością pracodawcy wobec odpowiednich organów, np. ZUS. Pracodawca musi też wypłacić świadczenia po zmarłym pracowniku i wydać świadectwo pracy.
Przejście praw majątkowych
Z chwilą śmierci pracownika wszelkie prawa majątkowe (np. wynagrodzenie za pracę obejmujące płacę zasadniczą wraz z dodatkami, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odprawy, świadczenia rzeczowe), które mu przysługiwały, przechodzą w równych częściach na:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
- małżonka zmarłego,
- rodziców zmarłego, za których uważani są również ojczym i macocha, a także osoby przysposabiające.
Przy ustalaniu osób uprawnionych do praw majątkowych po zmarłym pracowniku należy wziąć pod uwagę szczegółowe regulacje zawarte w art. 68-71 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które wprowadzają dodatkowe warunki np. rodzicom będą przysługiwać prawa majątkowe po zmarłym pracowniku, jeżeli zmarły pracownik bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do utrzymania rodziców bądź też rodzice spełniają warunki określone dla wdowy i wdowca.
W przypadku braku wyżej wskazanych osób prawa majątkowe po zmarłym pracowniku wchodzą do spadku i podlegają ogólnym regułom prawa spadkowego.
Procedura przejścia praw majątkowych
Kodeks pracy nie nakłada na pracodawcę obowiązku poszukiwania osób, na które przeszły prawa majątkowe przysługujące zmarłemu pracownikowi (np. wynagrodzenie za pracę, czy też ekwiwalent za niewykorzystany urlop). W związku z powyższym obowiązek wypłaty wyżej wskazanych świadczeń powstaje dopiero wówczas, gdy osoba uprawniona zgłosi swoje żądanie i udokumentuje swoje prawo.
Brak jest również uregulowań odnośnie do sposobu udokumentowania stopnia relacji rodzinnych w stosunku do zmarłego pracownika. Tym samym pracodawca powinien przenieść na rzecz osoby uprawnionej prawa majątkowe po zmarłym pracownikowi na podstawie wiarygodnego dowodu (w praktyce najczęściej są to aktu stanu cywilnego).
W przypadku wadliwego ustalenia kręgu osób uprawnionych do otrzymania praw majątkowych, to pracodawca poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą względem osób uprawnionych. Natomiast względem osób, którym wypłacił nienależne świadczenia, będzie mógł żądać zwrotu nienależnie wypłaconych kwot.
Odprawa pośmiertna
W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy małżonkowi oraz wyżej wskazanym członkom rodziny przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna. Jej wysokość jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
- jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat – jednomiesięczne wynagrodzenie;
- jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat – trzymiesięczne wynagrodzenie;
- jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat – sześciomiesięczne wynagrodzenie.
Odprawa powinna zostać wypłacona w częściach równych wszystkim uprawnionym członkom rodziny.
Jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z wyżej wskazanymi regułami, to pracodawca nie jest zobowiązany do wypłaty odprawy. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, należy wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Świadectwo pracy
W przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracownika należy sporządzić świadectwo pracy i włączyć je do akt osobowych zmarłego pracownika. Świadectwo pracy należy wydać w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku przez małżonka lub innej osoby uprawnionej do ubiegania się o rentę rodzinną w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w razie braku takich osób – innej osoby będącej spadkobiercą tego pracownika.
Ubezpieczenia społeczne
Pracodawca ma także obowiązek wyrejestrować zmarłego pracownika z ubezpieczeń społecznych (w terminie 7 dni od dnia śmierci pracownika). W tym celu należy wypełnić formularz ZUS ZWUA i wpisać kod 500. Brak spełnienia powyższego obowiązku może spowodować, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyśle do pracodawcy wezwanie z informacją o zaległościach z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zmarłego pracownika.
Ponadto w przypadku powstania zaległości ZUS nie wyda zaświadczenia o niezaleganiu z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, a to z kolei może być przeszkodą w uzyskaniu kredytu albo też we wzięciu udziału jako wykonawca w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego.