Fundacja Rodzinna na ostatniej prostej – omówienie głównych założeń projektu
FUNDACJA RODZINNA
Na dzień sporządzenia niniejszego alertu, projekt ustawy przekazano Prezydentowi i Marszałkowi Senatu do dalszego procedowania.
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy o fundacji rodzinnej, z szacunków środowiska firm rodzinnych wynika, że w Polsce blisko 830 tys. firm to firmy rodzinne, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, a tym samym ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18%. Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika natomiast, że w ciągu najbliższych pięciu lat sukcesję planuje ok. 57% firm rodzinnych.
ZAŁOŻENIA USTAWY
Zgodnie z założeniami projektu ustawy o fundacji rodzinnej (dalej jako „Projekt Ustawy”), fundacja rodzinna ma być instytucją ułatwiającą firmom rodzinnym sukcesję dzięki stworzeniu rozwiązań pozwalających na kontynuację prowadzonej działalności oraz ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie. Jednym z celów fundacji ma być ochrona rodzinnych przedsiębiorstw przed ich sprzedażą, która prowadzi do utraty ich rodzinnego charakteru, ale także przed wyprowadzaniem majątku za granicę.
Projekt ustawy o fundacji rodzinnej zakłada, że fundacja ma być osobą prawną powstałą na mocy aktu założycielskiego fundatora lub na podstawie testamentu. Fundatorem – czyli osobą przekazującą fundacji aktywa, może być według treści ustawy wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Beneficjentem natomiast, czyli tym który z owych aktywów będzie czerpał korzyści, może być nie tylko osoba fizyczna, ale także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Co ciekawe – ustawa nie wymaga by pomiędzy fundatorem, a beneficjentem istniało jakiekolwiek pokrewieństwo.
POWSTANIE FUNDACJI RODZINNEJ
Zgodnie z Projektem Ustawy, założenie fundacji rodzinnej wymaga dochowania formy notarialnej, a do rejestru fundacji rodzinnych posłużyć ma stworzony na wzór rejestru przedsiębiorców KRS rejestr fundacji rodzinnych prowadzony przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie i będzie musiała zawierać dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Fundacja rodzinna nabędzie osobowość prawną z chwilą wpisu fundacji do rejestru fundacji rodzinnych. Fundacja, będzie mogła zostać utworzona przez więcej niż jednego fundatora.
Fundacja rodzinna, w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną, może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową, o której mowa w np.. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327, 1265 i 1812), prowadzącą działalność pożytku publicznego, wspierać działalność pożytku publicznego w rozumieniu p. art. 3 ust. 1 tej ustawy.
Do powstania fundacji rodzinnej będzie wymagane:
1. złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
2. ustalenie statutu;
3. sporządzenie spisu mienia;
4. ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
5. wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
6. wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych
Statut fundacji rodzinnej powinien zawierać między innymi takie elementy jak: szczegółowy cel fundacji rodzinnej, wartość funduszu założycielskiego. sposób określenia beneficjenta i zakres przysługujących mu uprawnień. Statut może określać również inne sprawy nieprzewidziane w projekcie ustawy, w tym między innymi wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.
Minimalna kwota wniesiona przez fundatora do fundacji określona została na 100 000 zł i może być wniesiona w formie np. udziałów / akcji w spółkach czy prawa własności nieruchomości. Należy podkreślić, że fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej o której mowa powyżej ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili nabycia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.
Wypłata świadczeń beneficjentom może być natomiast przyznana pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (np. ukończeniem studiów). Zgodnie z projektem, fundator nie będzie odpowiadać za zobowiązania fundacji rodzinnej.
Projekt Ustawy o fundacji rodzinnej nie określa wprost, czy wniesienie majątku do fundacji rodzinnej podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. Według Ministerstwa Finansów, wniesienie majątku do fundacji nie powinno skutkować powstaniem obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od wartości majątku obejmowanego przez fundację, jednak w treści projektu ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm nie znalazły się postanowienia, które regulują tę kwestię w sposób jednoznaczny.
Według Projektu Ustawy, fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców tylko w zakresie:
1. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3. przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4. nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5. udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
6. obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7. prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
W zakresie wskazanym powyżej, fundacja rodzinna – jako nowy podatnik dochodowego od osób prawnych – korzysta ze zwolnienia podmiotowego. Opodatkowaniu podlegają wyłącznie dochody uzyskiwane przez fundację rodzinną z działalności gospodarczej prowadzonej w zakresie, w jakim działalność ta wykracza poza zakres działalności fundacji rodzinnej wskazany w ustawie. Jednak w takim przypadku, ustawodawca przewidział opodatkowanie dochodów fundacji rodzinnej sankcyjną stawką 25%. Celem wprowadzenia stawki sankcyjnej jest przeciwdziałanie przypadkom wykorzystywania fundacji rodzinnej do prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres wskazany w ustawie, z której dochody byłyby następnie dystrybuowane do fundatora i członków jego najbliższej rodziny bez obowiązku zapłaty podatku dochodowego, gdyż projekt ustawy przewiduje zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych przychodu ze świadczeń otrzymywanych przez fundatora oraz jego małżonka, zstępnych, rodzeństwo i inne osoby z tzw. grupy zero. Zwolnienie podmiotowe fundacji rodzinnej nie dotyczy podatku od przychodów z budynków, o których mowa w art. 24b ustawy CIT.
Majątek zgromadzony przez fundację rodzinną może być dystrybuowany do beneficjentów fundacji bezpośrednio, w formie świadczeń o których mowa w art. 3 ust. 2 Projektu Ustawy, tj. w formie przeniesienia na beneficjenta lub oddania beneficjentowi do korzystania składników majątkowych fundacji, w tym środków pieniężnych, rzeczy lub praw, zgodnie ze statutem fundacji i listą beneficjentów. Powstały w ten sposób przychód u beneficjenta co do zasady podlega opodatkowaniu według stawki 15%, jednak jak wspomniano powyżej, przychody ze świadczeń dokonywanych na rzecz beneficjenta będącego fundatorem lub członkiem najbliższej rodziny fundatora objęte są zwolnieniem od podatku dochodowego od osób fizycznych.
W przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej, zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych jak i w podatku dochodowym od osób prawnych, przychód powstały w związku z objęciem mienia rozwiązanej fundacji opodatkowany jest stawką 15%, z uwzględnieniem zwolnienia z podatku dochodowego przychodów fundatora lub członka jego najbliższej rodziny. Istotnym z punktu widzenia atrakcyjności fundacji rodzinnej rozwiązaniem, wprowadzonym do projektu ustawy wskutek uwzględnienia zgłoszonych poprawek, jest mechanizm określania wartości mienia fundacji podlegającej opodatkowaniu w związku z jej rozwiązaniem. Zgodnie z brzmieniem projektu, podstawą opodatkowania w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej jest wartość jej mienia pomniejszona o wartość podatkową tego mienia. Wartością podatkową mienia fundacji jest wartość – niezaliczona uprzednio w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów – jaka zostałaby przyjęta przez fundatora za koszt podatkowy w przypadku, gdyby składnik mienia został odpłatnie zbyty przez fundatora bezpośrednio przed wniesieniem go do fundacji rodzinnej, jednak do wysokości jego wartości rynkowej.
ORGANY FUNDACJI RODZINNEJ
W ramach organów fundacji rodzinnej, ustawa wyróżnia zarząd i zgromadzenie beneficjentów (organ obligatoryjny), a także radę nadzorczą, (organ fakultatywny) a o tym kto będzie zasiadał w ww. organach decydować ma fundator.
AUDYT FUNDACJI
Zgodnie z projektem, Firma audytorska albo zespół audytorów wyznaczone przez zgromadzenie beneficjentów dokonują audytu zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. W skład zespołu audytorów wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny. Audyt przeprowadza się co najmniej raz w terminie czterech lat funkcjonowania fundacji rodzinnej
ZMIANY DO PRAWA SPADKOWEGO
Projekt wprowadza także szereg zmian w prawie spadkowym, a konkretnie w części dotyczącej zachowku. Nowe przepisy przewidują możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku przez uprawnionego, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenia jego wysokości. Ponadto uprawniony będzie mógł żądać uzupełnienia zachowku z funduszu założycielskiego fundacji, natomiast świadczenie przyznane mu z od fundacji zalicza się do sumy zachowku.
WĄTPLIWOŚCI
Projekt ustawy o fundacji rodzinnej o reguluje instytucję, której w polskim prawie zdecydowanie przedsiębiorcom brakowało, jednak niektóre jej przepisy budzą wątpliwości.
W odniesieniu do określenia beneficjentów, projekt nie przewiduje możliwości wskazania ich szerokiego kręgu, a wymaga od fundatora konkretnego wymienienia ich z imienia i nazwiska oraz określenia uprawnień im przysługującym.
Kolejną kwestią jest możliwość rozwiązania fundacji przez jej beneficjentów, na podstawie jednomyślnie podjętej uchwały, jeśli uznają oni, że dalsze jej prowadzenie jest bezcelowe. W konsekwencji, ochrona majątku fundatora przed jego upłynnieniem może nie mieć w praktyce zastosowania.
Mając na uwadze ostatni wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 listopada 2022 r. (sygn. C-37/20 i C-601/20) w sprawie rejestrów beneficjentów rzeczywistych, zakres informacji przekazanych do rejestru fundacji rodzinnych takich jak numer PESEL beneficjentów należy uznać za nadmierny.
Wciąż niejasna pozostaje wspomniana kwestia opodatkowania przychodu fundacji rodzinnej w związku z wniesieniem mienia do fundacji – zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów, przychód taki nie będzie opodatkowany podatkiem dochodowym od osób prawnych, jednak brak wprowadzenia do treści ustawy przepisu, który jednoznacznie rozstrzygałby tę kwestię budzi wątpliwości.
Niejasną kwestią jest również brzmienie przepisu art. 6 pkt. 1 Projektu Ustawy, który stanowi, iż dopuszczalny zakres działalności gospodarczej prowadzonej przez fundację rodzinną obejmuje zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia. Tak sformułowany przepis nie wskazuje wprost warunków jakie powinny towarzyszyć nabyciu mienia, aby jego sprzedaż mieściła się w zakresie działalności fundacji o którym mowa w projekcie ustawy. W przypadku szerokiej interpretacji tego przepisu istnieje ryzyko uznania, iż zasadniczo każde lub niemal każde nabycie rzeczy, lub (co szczególnie istotne) prawa dokonywane jest z intencją jego późniejszej odsprzedaży. Będzie tak w szczególności w przypadku takich składników mienia fundacji jak papiery wartościowe, które – jako narzędzie służące lokowaniu kapitału – zasadniczo w każdym przypadku nabywane są z intencją ich późniejszego zbycia. Prawdopodobnie odpowiedź na pytanie, czy w takim przypadku zbycie takich składników majątkowych mieścić się będzie w dopuszczalnym zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez fundację rodzinną da praktyka stosowania tego przepisu przez organy podatkowe oraz – być może – sądy administracyjne.
PODSUMOWANIE
Pomimo wątpliwości dotyczących niektórych przepisów ustawy, rządowy projekt fundacji rodzinnej należy ocenić pozytywnie. Przystępne zasady rejestracji, niewygórowana wysokość kapitału, preferencje podatkowe w przypadku świadczeń na rzecz fundatora i członków najbliższej rodziny oraz opodatkowanie majątku fundacji wyłącznie w części stanowiącej przyrost jego wartości stanowią dobry krok do dalszego rozwoju i ochrony rodzinnych przedsiębiorstw o wieloletniej tradycji, a przede wszystkim stwarzają szanse na pozostawienie dużej części polskiego kapitału w granicach naszego kraju. Z uwagi na fakt, iż proces legislacyjny nie został jeszcze zakończony, będziemy informowali Państwa na bieżąco o kolejnych jego etapach.
KONTAKT
E: marcin.matyka@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 60
M: +48 669 768 444
E: magdalena.patryas@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 84
M: +48 502 392 419
