Sygnaliści coraz bliżej – prace nad ustawą przyśpieszają
W piątek, 11 stycznia na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Rządząca koalicja zapowiada znaczne przyspieszenie prac nad projektem, gdyż Polska jest już spóźniona z przyjęciem przepisów o ponad 2 lata. Można się spodziewać, że ustawa zostanie uchwalona w drugim kwartale 2024 roku.
Ochrona sygnalistów
Ustawa ma za zadanie wdrożyć unijną dyrektywą, która skupia się na ochronie tzw. sygnalistów, czyli osób zgłaszających naruszenia prawa w kontekście związanym z pracą. Sygnalistą w rozumieniu projektu ustawy może być pracownik, pracownik tymczasowy, osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, przedsiębiorcy, akcjonariusze i wspólnicy, członkowie organów (zarządów i rad nadzorczych), stażyści, wolontariusze czy praktykanci.
Najistotniejszym aspektem ochrony sygnalistów jest zakaz prowadzenia tzw. działań odwetowych, czyli bezpośrednich lub pośrednich działań lub zaniechań mogących wyrządzić krzywdę zgłaszającemu, spowodowanych zgłoszeniem (m. in.: pomijanie przy premii, pomijanie przy awansie, wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę, obniżenie wynagrodzenia czy negatywna ocena pracy).
Projekt ustawy, w ślad za dyrektywą przewiduje, że sygnalista może dokonać zgłoszenia naruszenia prawa poprzez:
- zgłoszenie wewnętrzne – do organizacji, w której pracuje lub z którą współpracuje,
- zgłoszenie zewnętrzne – do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich,
- ujawnienie publiczne – np. za pomocą pracy, przy czym ochronę przed działaniami odwetowymi uzyska tylko, jeśli wcześniej dokonał zgłoszenia wewnętrznego oraz zewnętrznego i nie przyniosły one efektu.
Najważniejsze założenia projektu
- Organizacje (w tym przedsiębiorcy, instytucje publiczne, samorządowe), na rzecz których świadczy pracę co najmniej 50 osób (w tym również w ramach stosunków B2B i umów cywilnoprawnych) będą musieli wdrożyć wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Dla podmiotów mniejszych będzie to opcjonalne.
- Naruszenia muszą dotyczyć wskazanych gałęzi prawa, tj. zamówień publicznych; usług, produktów i rynków finansowych; przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami; bezpieczeństwa transportu; ochrony środowiska; ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego; bezpieczeństwa żywności i pasz; zdrowia i dobrostanu zwierząt; zdrowia publicznego; ochrony konsumentów; ochrony prywatności i danych osobowych; bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych; interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej; rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publiczno-prawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, ale organizacje mają możliwość objęcia systemem zgłoszeń także regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych.
- Osoba zgłaszająca naruszenie (sygnalista) uzyskuje ochronę, jeśli miała uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszona przez nią informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia i stanowi informację o naruszeniu prawa. Ochronie podlegać będą także osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane ze zgłaszającym (np. jego rodzina).
- Wewnętrzna procedura zgłaszania naruszeń będzie musiała zawierać:
- Określenie wewnętrznej jednostki lub osoby albo podmiotu zewnętrznego, upoważnionych do przyjmowania zgłoszeń;
- Wyszczególnienie sposobu przekazywania zgłoszeń (np. zgłoszenia ustne, pisemne, elektroniczne);
- Bezstronną wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej przedsiębiorcy, które będą upoważnione do podejmowania działań następczych i weryfikowanie zgłoszeń;
- Obowiązek potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia w ciągu 7 dni;
- Obowiązek podjęcia działań następczych i przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia zgłoszenia;
- Informacje na temat dokonywania zgłoszeń zewnętrznych (do Rzecznika Praw Obywatelskich).
- Obowiązkowy kanał do zgłoszeń ma umożliwiać sygnalistom dokonywanie zgłoszeń ustnych lub pisemnych. Zgłoszenia ustne mogą obejmować zgłoszenia telefoniczne, ale tu projekt przewiduje szereg obowiązków dotyczących nagrywania i transkrypcji rozmowy. Z kolei w zakresie zgłoszeń pisemnych wskazano, że mogą mieć formę papierową lub elektroniczną.
- Rejestr zgłoszeń musi być prowadzony przez każdą organizację, która posiada wewnętrzną procedurę zgłoszeń, a dane w nim będą przechowywane przez okres 3 lat.
- Zapewnienie ochrony poufności informacji dotyczących zgłoszeń, w tym rejestru, faktu zgłoszenia, jego treści oraz – co najistotniejsze – tożsamości zgłaszającego, będą jednym z najważniejszych obowiązków każdej organizacji i jednocześnie największym wyzwaniem.
- Konsultacje z organizacją związkową lub przedstawicielem pracowników będą obowiązkowe przy ustalaniu procedury zgłoszeń wewnętrznych – mają trwać nie krócej niż 5 i nie dłużej niż 10 dni.
- Najważniejsze różnice względem poprzednio projektowanych przepisów to fakt, że organem publicznym dedykowanym do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych (obok organów wyspecjalizowanych do których również można się zwrócić – np. UODO czy UOKiK) będzie Rzecznik Prawo Obywatelskich (w miejsce Państwowej Inspekcji Pracy), a dodatkowo ustawa będzie mieć zastosowanie także do funkcjonariuszy Policji, ABW, Agencji Wywiadu, SKW, SWW, CBA, Straży Granicznej i innych służb.
Kiedy ustawa może wejść w życie?
Projekt przewiduje, że ustawa wejdzie w życie po upływie 1 miesiąca od dnia ogłoszenia, a na ustalenie procedury zgłoszeń zewnętrznych organizacje będą miały 1 miesiąc od wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że od ogłoszenia ustawy przedsiębiorcy, organy publiczne, organy samorządowe i inne organizacje będą mieli 2 miesiące na ustalenie procedur, przygotowanie struktur i wdrożenie ochrony sygnalistów.
W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości, zapraszamy do kontaktu.
KONTAKT
E: magdalena.patryas@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 84
M: +48 502 392 419
E: marcin.matyka@pl.Andersen.com
T: +48 22 690 08 60
M: +48 669 768 444