Zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego od 1 lipca 2023 r. – najważniejsze kwestie prawne

2023 / 06 / 23

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 czerwca 2023 r., z dniem 1 lipca 2023 r. na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej przestanie obowiązywać stan zagrożenia epidemicznego. Spowoduje to zniesienie szczególnych rozwiązań, przewidzianych w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zwanej dalej jako „ustawa covidowa”. Zwracamy jednak uwagę, że niektóre regulacje tej ustawy będą obowiązywały jeszcze przez pewien czas od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego.

Kilka dni temu pisaliśmy o skutkach, jakie ww. rozporządzenie wywoła w sferze podatkowej. W tym opracowaniu skupimy się na wybranych konsekwencjach odwołania stanu zagrożenia epidemicznego w sferze postępowania cywilnego, prawa karnego, prawa upadłościowego oraz prawa pracy.

Cywilne rozprawy zdalne oraz doręczenia przez portal informacyjny Sądu

Po wejściu w życie ustawy covidowej, rozprawy zdalne stały się podstawowym sposobem prowadzenia rozpraw cywilnych. Ustawa ta ustanowiła także nowy sposób komunikacji sądów z zawodowymi pełnomocnikami poprzez wprowadzenie doręczeń pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego Sądu.

Przewidziane ustawą covidową rozwiązania dotyczące e-rozpraw i e-doręczeń mają obowiązywać jeszcze przez rok po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, tj. do 1 lipca 2024 r. Mogą jednak zostać wcześniej uchylone przez procedowaną w Sejmie nowelizację ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 3216). Przepis art. 17 pkt 2 ww. projektu, który przewiduje uchylenie art. 15zzs1 dotyczącego rozpraw zdalnych, ma wejść w życie już po upływie 14 dni od ogłoszenia ustawy. Z kolei art. 15zzs9 ustanawiający regułę e-doręczeń ma zostać uchylony po upływie 6 miesięcy od publikacji ustawy.

Zmiany, które wedle założeń ustawodawcy miały mieć charakter tymczasowy, zostaną wprowadzone do procedury cywilnej na stałe. Ww. nowelizacja ma bowiem na celu trwałe uregulowanie na gruncie kodeksu postępowania cywilnego, rozwiązań polegających na umożliwieniu przeprowadzania posiedzeń zdalnych oraz doręczania pism sądowych pełnomocnikom z wykorzystaniem portalu informacyjnego.

Zgodnie z treścią ustawy covidowej również rozwiązanie polegające na rozpoznawaniu spraw w pierwszej i drugiej instancji w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, ma obowiązywać jeszcze przez rok od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego. W tym zakresie w ostatnim czasie wypowiedział się jednak Sąd Najwyższy, który w uchwale siedmiu sędziów z 26 kwietnia 2023 r. (sygn. akt III PZP 6/22) uznał, że przepis covidowy dotyczący jednoosobowego składu nie tylko ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, lecz także powoduje nieważność postępowania. Skutkiem uchwały było wyznaczanie do rozpoznawania spraw przez Sądy apelacyjne składów trzyosobowych.

Rozprawy zdalne w postępowaniu sądowo-administracyjnym

Jeszcze przez rok po zniesieniu stanu zagrożenia epidemicznego, będzie istniała możliwość rozpoznania spraw na rozprawach zdalnych w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Możliwość prowadzenia e-rozpraw dotyczy zarówno postępowania przed WSA, jak i przed NSA.

Zaczną biec przedawnienia karalności czynów i wykonania kary

Przepis art. 15zzr1 ustawy covidowej przewiduje wstrzymanie biegu przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe jeszcze przez okres 6 miesięcy od zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego, co oznacza, że zaczną one swój bieg 1 stycznia 2024 r. Jednocześnie, procedowany w Sejmie projekt nowelizacji (Druk nr 3216), stanowi, że ww. przepis covidowy straci moc po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.

Rozpocznie bieg 30-dniowy termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Artykuł 15zzra ust. 1 ustawy covidowej przewiduje, że, jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu. Po tym okresie termin ten biegnie na nowo. Jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 domniemywa się, że zaistniał z powodu COVID-19.

Z dniem 1 lipca 2023 r. dla przedsiębiorstw, które stały się niewypłacalne z powodu COVID-19, termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, będzie biegł od nowa. Oznaczać to będzie konieczność złożenia w terminie 30 dni wniosku o ogłoszenie upadłości lub podjęcia innych działań wyłączających odpowiedzialność z tytułu niezłożenia takiego wniosku. Jest to szczególnie istotne ze względu na odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu.

Skutki odwołania stanu zagrożenia epidemicznego dla pracodawców

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego będzie mieć duże znaczenie w zakresie obowiązków pracodawców.

Jedną z najistotniejszych kwestii jest odwieszenie obowiązków w zakresie badań okresowych pracowników, o których mowa w art. 229 Kodeksu Pracy. W związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego pracodawcy i pracownicy będą obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego.
Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego będzie się wiązać także z obowiązkiem wykonywania badań wstępnych dla pracowników administracyjno-biurowych. Aktualnie pracownicy na stanowiskach administracyjnobiurowych nie muszą wykonywać badań, jeśli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy w danych warunkach. W przeciwieństwie do badań okresowych ustawodawca nie przewidział tutaj terminu 180 dni, a zatem obowiązek ten wchodzi w życie wraz z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego. Po upływie okresu obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego nie znajdzie również zastosowania przepis mówiący o tym, że w trakcie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, w stosunku do osoby zatrudnianej na stanowisko pracy innym niż administracyjno-biurowe okresy, o których mowa w art. 229 § 1(1) pkt 1 i 2 Kodeksu pracy (badania wstępne), zostają wydłużone do 180 dni.
W terminie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego ważność utracą orzeczenia lekarskie wydane przez innego lekarza niż lekarz ze specjalizacją medycyny pracy. Ustawa covidowa przewiduje dopuszczalność honorowania orzeczeń wydawanych, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego, przez innych lekarzy, w przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego Wraz z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego nie będzie można już przeprowadzać wstępnych szkoleń BHP za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Pracodawcy powinni również pamiętać o upływającym terminie na przeprowadzenie pracownikom szkoleń okresowych w dziedzinie bhp, który został wydłużony na mocy ustawy covidowej. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 12e ustawy covidowej, szkolenia okresowe mają zostać przeprowadzone do 60. dnia od dnia odwołania ostatniego z ww. stanów. Termin ten zostanie najprawdopodobniej wydłużony, ponieważ aktualnie trwają prace nad ustawą o świadczeniu wspierającym (druk nr 3130), w której przewidziano nowelizacje ww. artykułu ustawy covidowej poprzez wydłużenie terminu z 60 do 180 dni.
Ustanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje także brak możliwości wcześniejszego wypowiedzenia umów o zakazie konkurencji na podstawie art. 15gf ustawy covidowej. Zgodnie z tym przepisem w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, strony umowy o zakazie konkurencji obowiązującym po ustaniu stosunku pracy (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, umowy o dzieło), na rzecz których ustanowiono zakaz działalności konkurencyjnej, mogą ją wypowiedzieć z zachowaniem terminu 7 dni. Zatem pracodawca będzie mieć możliwość wypowiedzenia zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia, tylko gdy przewiduje to sama umowa lojalnościowa.
Na skutek odwołania stanu zagrożenia epidemicznego przestanie obowiązywać ograniczenie wysokości obowiązkowych odpraw, odszkodowań lub innych świadczeń pieniężnych przewidzianych do wypłaty na wypadek ustania stosunku pracy, zgodnie z którym wysokość ww. świadczeń nie może przekroczyć 10-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Takie ograniczenie może mieć miejsce w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i dotyczy pracodawcy, u którego wystąpił spadek obrotów gospodarczych lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń. Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego będzie miał zastosowanie poprzedni limit wynoszący max. 15-krotność minimalnego wynagrodzenia Ze spadkiem obrotów gospodarczych u pracodawcy oraz istotnym wzrostem obciążenia funduszu wynagrodzeń związana jest także regulacja, która zezwala pracodawcom na zawieszenie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii obowiązków, o których mowa w ustawie z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych („Ustawa o ZFŚS”), tj.: tworzenia lub funkcjonowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, dokonywania odpisu podstawowego, wypłaty świadczeń urlopowych.

W związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego pracodawcy będą musieli zacząć stosować ww. postanowienia.

Pracodawcy utracą również możliwość udzielenia pracownikom urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego przez nich w poprzednich latach kalendarzowych w wymiarze do 30 dni urlopu, bez zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów, co dopuszcza aktualnie Ustawa covidowa w art. 15gc. Udzielenie „urlopu przymusowego”, o którym mowa powyżej jest możliwe w okresie trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

Dobrą wiadomością dla pracodawców i zmianą, która ułatwi skuteczne doręczanie pism pracownikom jest to, że z upływem 14 dni od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego przestanie obowiązywać przepis art. 98 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, który za wyjątkiem pewnych kategorii spraw oraz przesyłek sądowych, wskazanych w ust. 2., przewidywał zawieszenie fikcji doręczeń pocztowych.

Z konsekwencjami związanymi z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego powinni się również zapoznać pracodawcy zatrudniający cudzoziemców. Wśród kwestii, na które należy zwrócić uwagę są m.in. upływ okresu ważności zezwolenia na pracę czy chociażby okresu ważności wizy krajowej oraz zezwoleń na pobyt czasowy, które zostały przedłużone na mocy ustawy covidowej. Zgodnie z przepisami ustawy covidowej pozostają one jeszcze ważne do upływu 30. dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów (zagrożenia epidemicznego lub epidemii), który obowiązywał jako ostatni.

Podsumowanie

Niektóre rozwiązania wprowadzone w związku z epidemią COVID-19 pozostaną z nami na stałe. Tak jest z przepisami dotyczącymi pracy zdalnej, która została uregulowana w Kodeksie Pracy oraz możliwością przeprowadzania posiedzeń organów spółek handlowych przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, które weszły do Kodeksu Spółek Handlowych. Również planowana nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego świadczy o tym, że rozpoznawanie spraw w formie zdalnej oraz e-doręczenia zostaną wprowadzone do procedury cywilnej.

Z drugiej strony, część regulacji ustawy covidowej, przestanie obowiązywać już z dniem 1 lipca 2023 r., a zatem zostało niewiele czasu, aby przygotować się do zmian.

KONTAKT