Jak będzie działał system kaucyjny?
System kaucyjny w Polsce zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2025 roku. Czy uda się efektywnie zmniejszyć ilość odpadów opakowaniowych i ponownie wykorzystać niektóre surowce?
Przepisy wprowadzające system kaucyjny są implementacją Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 roku w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, której celem jest wprowadzenie ograniczeń dotyczących stosowania jednorazowego plastiku, a także wycofania ze sprzedaży niektórych produktów wykonanych z tworzyw sztucznych. Wspomniana dyrektywa zakłada, że państwa członkowskie podejmą niezbędne środki w celu zapewnienia selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych powstałych z butelek na napoje o pojemności do trzech litrów, w tym zakrętek oraz wieczek na poziomie 77% w 2025 roku oraz 90% w roku 2029.
Opakowania z kaucją
Do ceny napojów w plastikowych butelkach jednorazowych o pojemności do 3 litrów, szklanych butelkach wielorazowego użytku o pojemności do 1,5 litra, a także w metalowych puszkach o pojemności do 1 litra zostanie doliczona kaucja, która według projektu rozporządzenia Ministerstwa Klimatu i Środowiska wyniesie 50 groszy. Kaucja będzie zwracana w każdym sklepie objętym systemem, bez konieczności okazania paragonu. Każda butelka, uczestnicząca w systemie kaucyjnym będzie oznaczona.
Sklepy o powierzchni przekraczającej 200 metrów kwadratowych będą zobowiązane do odbioru pustych opakowań, natomiast sklepy o mniejszej powierzchni będą mogły przystąpić do systemu dobrowolnie. Kaucja będzie pobierana w każdym sklepie, jednakże jej zwrot klienci będą mogli uzyskać jedynie w sklepach objętym systemem kaucyjnym. Pieniądze będzie można odebrać przy kasie lub za pomocą tzw. „recyklomatów”, o ile zostaną zainstalowane w sklepach. Kaucja, która nie zostanie odebrana, będzie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.
Rola operatorów
System kaucyjny będzie tworzony i finansowany przez przedsiębiorców wprowadzających do obrotu napoje w opakowaniach, czyli producentów, importerów i właścicieli marek. Będą oni odpowiedzialni za odbiór opakowań oraz ich transport do zakładu przetwarzania, a także rozliczenie kaucji ze sklepami oraz finansowanie kosztów zbiórki wraz ze sklepami. Do tych celów tzw. podmioty wprowadzające będą musiały powołać podmiot reprezentujący, czyli operatora. Operatorem będzie mogła być spółka akcyjna z kapitałem 5 milionów złotych, która swą działalnością obejmie obszar całego kraju. Mając na uwadze fakt, że do wejścia w życie systemu kaucyjnego pozostało niespełna 15 miesięcy, pojawiają się wątpliwości, czy ten czas będzie wystarczający na powołanie operatora i przygotowanie systemu. Tym bardziej, że zgodnie z nowymi przepisami operator będzie mógł rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu zezwolenia wydawanego przez Ministra Klimatu i Środowiska, które będzie ważne przez 10 lat. Wniosek o zezwolenie należy złożyć minimum na 6 miesięcy przed planowanym uruchomieniem systemu.
Ustawa dopuszcza możliwość powołania dwóch lub więcej operatorów, którzy prowadziliby osobne systemy kaucyjne. W przypadku powołania większej liczby operatorów, byliby oni zobowiązani do ustalenia między sobą warunków rozliczania kaucji oraz zebranych opakowań. Pojawiają się jednak głosy o powołaniu jednego, ogólnopolskiego operatora, celem uniknięcia dodatkowych komplikacji i tak już trudnej sytuacji.
Opłata produktowa
Producenci i importerzy, którzy nie utworzą systemu lub nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów będą musieli zapłać opłatę produktową.
Załącznik 1 do ustawy wprowadzającej system kaucyjny opisuje minimalne poziomy selektywnej zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych w konkretnych latach. Przedstawiają się one następująco:
- 77% za 2025 rok;
- 81% za 2026 rok;
- 84% za 2027 rok ;
- 87% za 2028 rok;
- 90 % za 2029 rok i następne lata.
W sytuacji gdy wprowadzający nie przystąpi do systemu kaucyjnego oraz nie osiągnie wymaganego poziomu selektywnej zbiórki, zapłaci opłatę produktową w całości. Jeżeli jednak dołączy do systemu, będzie musiał zapłacić jedynie 50% opłaty, wówczas pozostałe 50% poniesie operator.
W Biuletynie Informacji Publicznej resortu klimatu i środowiska pojawiła się informacja w sprawie projektu rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska dotycząca stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań. W przypadku nieosiągnięcia wymaganych poziomów selektywnej zbiórki stawka opłaty produktowej ma wynieść:
- 10 groszy za kilogram w roku 2025
- 1 złoty za kilogram w roku 2026
- 5 złotych za kilogram w roku 2027 i latach następnych.
W środowisku podnoszone są jednak głosy, iż stawki zaproponowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska są zdecydowanie za niskie. Jak dowiadujemy się z opinii Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste: „W projekcie rozporządzenia zaproponowanie rażąco niskich stawek opłaty produktowej stanowi zagrożenie dla wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce. O ile obniżenie stawki w pierwszym roku funkcjonowania systemu miałoby sens ze względu na relatywnie krótki czas pozostały przedsiębiorcom do wprowadzenia systemu, choć nie na tak kategorycznie niskim poziomie jak zaproponowało ministerstwo, o tyle nieuzasadnione jest ich obniżanie w latach następnych, gdyż będzie to zachęcało przedsiębiorców do wprowadzania na rynek napojów poza systemem kaucyjnym.”
Stowarzyszenie postuluje, aby od 2026 roku na wszystkie typy opakowań obowiązywała maksymalna stawka ustawowa na poziomie 25 zł za kilogram.
Podsumowanie
Przygotowanie systemu bez wątpienia będzie poważnym wyzwaniem dla branży. Niespełna piętnastomiesięczny okres na wprowadzenie systemu zdaje się być niewystarczający na prawidłowe wdrożenie systemu kaucyjnego. Przygotować muszą się również sklepy uczestniczące w systemie kaucyjnym. Ważne jest aby zadbały o wygospodarowanie miejsca na recyklomaty, czy pojemniki na opakowania. W dalszym ciągu kwestią sporną pozostaje wysokość opłaty produktowej. Na razie nie sposób przewidzieć w jakim stopniu wysokość opłaty przełoży się na efektywność całego systemu.
AUTOR WPISU
E: igor.suchecki@pl.Andersen.com
T: +48 531 645 409