Oszustwo a delikt prawa cywilnego
Firma o znaczeniu międzynarodowym zatrudniała agenta. Agent, za wynagrodzeniem, miał poszukiwać dla niej nowych rynków zbytu. Początkowo wszystko grało. Agent wysyłał do firmy zamówienia na towary, które miały być dostarczone do kontrahentów. Firma nabywała towary u producenta, organizowała dostawy do kontrahentów. Wypłacała agentowi prowizję. Jednakże, kontrahenci odmówili przyjęcia towaru, którego nie zamawiali…
Można by rzec – prosta sprawa. Przestępstwo oszustwa. Nie każde jednak zdarzenie stanowi oszustwo. Niektóre z nich nie wypełniają znamion czynu zabronionego.
Przestępstwo oszustwa
Zgodnie z treścią art. 286 § 1 Kodeksu karnego (dalej jako: k.k.) „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.
Z powyższego przepisu wynika, że dla przypisania komuś przestępstwa oszustwa konieczne jest wykazanie, że:
- sprawca działał z motywem, w celu osiągniecia korzyści majątkowej,
- swoim działaniem lub zaniechaniem sprawca doprowadził inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem,
- sprawca dokonał powyższego za pomocą wprowadzenia w błąd, wykorzystania błędu lub niezdolności pokrzywdzonego do właściwego rozeznania dokonywanych działań.
Zatem, skoro agent w celu uzyskania prowizji, przedstawiał firmie fikcyjne zamówienia, rzekomo podejmowane przez niego działania stanowiły podstawę do wypłacania mu wynagrodzenia. Firma, będąc w fałszywym przekonaniu o prawdziwości przesyłanych przez agenta zamówień, przygotowywała zamówione towary oraz organizowała usługi logistyczne niezbędne do realizacji zamówień. Wysyłki towarów dokonywane były na adresy kontrahentów. W większości przypadków towary były składowane na magazynach ww. podmiotów, po czym były zwracane do firmy. Można by przyjąć, że działania agenta wypełniają znamiona czynu zabronionego.
Brak zamiaru
Jednakże, nie każde niewywiązanie się z umowy (tutaj przez agenta) stanowi przestępstwo oszustwa.
W przypadku przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. sprawca musi obejmować swym zamiarem bezpośrednim i to ukierunkowanym na osiągnięcie korzyści majątkowej wszystkie elementy składające się na zarzucane przestępstwo oszustwa. W przedmiotowej sprawie oznacza to, że agent musiałby chcieć, w celu uzyskania korzyści majątkowej, aby firma, poprzez realizacje zamówień na rzecz kontrahentów oraz wypłatę mu wynagrodzenia, niekorzystnie rozporządziła swoim mieniem. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 13 stycznia 2016 r., sygn. akt II AKa 416/15: „Podstawowym kryterium rozgraniczenia oszustwa od niewywiązania się ze zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym jest wykazanie, że w chwili zawierania zobowiązania (umowy) sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to jest dążył do uzyskania świadczenia poprzez wprowadzenie w błąd lub wyzyskanie błędu co do okoliczności mających znaczenie dla zawarcia umowy – mając świadomość, że gdyby druga strona umowy znała rzeczywisty stan, nie zawarłaby umowy lub nie zawarłaby jej na tych warunkach, na jakich została zawarta.”
Jeśli zamiaru nie uda się udowodnić, zachowanie agenta nie będzie mogło zostać zakwalifikowane jako przestępstwo.
Ostatecznie prawo karne
Ponadto, jeżeli zdarzenie dotyczy deliktu o charakterze cywilnoprawnym i dotyczy nienależytego wykonania umowy, to spór powinien być rozstrzygany na drodze cywilnej, a nie karnej. Prawo karne stanowi bowiem ultima ratio, co oznacza, że jego ingerencja w danej dziedzinie życia powinna nastąpić wówczas, gdy inne dziedziny prawa są niewystarczające dla rozstrzygnięcia stosunków prawnych pomiędzy stronami (tak: wyrok Sąd Apelacyjny z 21 września 2017 r., sygn. akt: II AKa 311/17).
Podsumowanie
Nie każdy brak realizacji umowy stanowi od razu przestępstwo. Oszustwo może być bowiem popełnione jedynie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim kierunkowym obejmującym cel i sposób działania sprawcy.
AUTOR WPISU
E: adriana.wydzialkiewicz@pl.Andersen.com
T: +48 881 823 185