Rozprawy sądowe on-line
Pandemia koronawirusa i wprowadzone środki zapobiegające jego rozprzestrzenianiu doprowadziły do uchwalenia nowych przepisów w zakresie przeprowadzania rozpraw i posiedzeń w postępowaniu cywilnym z użyciem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.
Postępowanie sądowe w wersji on-line doczekało się szczegółowej regulacji w ustawie z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, a następnie tzw. tarczy antykryzysowej 3.0.
Jednakże zanim wprowadzono szczególne rozwiązania związane z przeprowadzaniem rozpraw on-line na podstawie tarczy antykryzysowej, przepisy kodeksu postępowania cywilnego w pewnym zakresie umożliwiały przeprowadzenie posiedzeń w tym trybie.
Pokrótce przybliżając przepisy obowiązujące przed stanem pandemii wskazać można na następujące regulacje:
- 151 § 2 k.p.c.: zgodnie z tym przepisem posiedzenie sądu odbywać się powinno w budynku sądowym, jednakże w sytuacji, w której przyczynić się to ma do ułatwienia przeprowadzenia sprawy, przewodniczący może zarządzić o przeprowadzeniu posiedzenia przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość – z tym, że uczestnicy postępowania muszą przebywać w innym budynku sądowym.
Pewne komplikacje, co prawda mogą wiązać się z prowadzeniem postępowania dowodowego, zwłaszcza gdy konieczne jest przesłuchanie świadków, biegłego, czy też wysłuchanie stron postępowania. Obowiązujące w tej mierze przepisy kodeksu postępowania cywilnego również przewidywały pewne rozwiązania, takie jak:
- 2261 k.p.c.: w przypadku, gdy przepisy procedury cywilnej przewidują wysłuchanie stron lub innych osób, to zajęcie przez nich stanowiska może odbyć się za pomocą środków porozumiewania się na odległość, o ile dają one pewność co do osoby składającej oświadczenie.
- 235 § 2 k.p.c.: jeżeli jest to możliwe ze względu na charakter dowodu, to sąd orzekający w sprawie może postanowić, ażeby jego przeprowadzenie nastąpiło przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość – przepis ten może zostać zastosowany właśnie przy przesłuchaniu świadków i biegłych powołanych w postępowaniu.
Celem umożliwienia przeprowadzenia w postępowaniu cywilnym dowodów on-line w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 24 lutego 2010 r. w sprawie urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość w postępowaniu cywilnym, uregulowano:
- rodzaje urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość,
- sposób korzystania z urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość,
- sposób przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów dokonanych podczas przeprowadzania dowodu na odległość.
Dotychczasowe przepisy umożliwiały zatem przeprowadzenie w pewnym zakresie posiedzenia sądowego on-line.
Co zatem zmieniły przepisy tarczy antykryzysowej?
Otóż art. 15zzs[1] tarczy antykryzysowej daje możliwość w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, jak równie w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, do przeprowadzenia rozprawy lub posiedzenia jawnego w formie on-line, przy założeniu, że wybrane metody bezpośredniego porozumiewania się na odległość zapewnią jednoczesny przekaz obrazu i dźwięku. Różnicą w stosunku do przepisu 151 § 2 k.p.c., jest to, że strony postępowania i inne osoby w nim uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu.
Powołany przepis ponadto dalej możliwość sądowi przeprowadzenia posiedzenia niejawnego, jeżeli sąd uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne.
Co więcej, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności prezes sądu tak zarządzi, członkowie składu, z wyjątkiem przewodniczącego i referenta sprawy, mogą brać udział w posiedzeniu za pomocą środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem posiedzenia, na którym dochodzi do zamknięcia rozprawy.
Posiedzenia on-line a zasada jawności
Ustawodawca zadbał o to, by strony i uczestnicy postępowania mogły w nim brać udział przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Tarcza antykryzysowa nie wyjaśnia jednak w jaki sposób zapewnić wykonanie jednej z najbardziej podstawowych zasad postępowania cywilnego, a to zasady jawności postępowania i udziału w nim publiczności, dzięki której realizowany jest postulat społecznej kontroli władzy sądowniczej i sposobu orzekania przez sędziów.
Dostępne środki techniczne z pewnością nie umożliwiają nieograniczonego dostęp publiczności do posiedzeń sądowych, których jawność nie została wyłączona, niemniej jednak nie zmienia to faktu, że dostęp ten powinien być publiczności zapewniony.
Ciekawe rozwiązanie zostało zaproponowane przez przewodniczącego Sądu Rejonowego dla Łodzi Śródmieście. Otóż na mocy wydanego przez przewodniczącego zarządzenia nr 52/2020 z 28 maja 2020 r. w sprawie elektronicznych kart wstępu na rozprawy i posiedzenia jawne oraz udziału publiczności w rozprawach i posiedzeniach jawnych przez Internet, publiczność ma możliwość udziału w postępowaniach sądowych rozpoznawanych przez ten Sąd na podstawie wydawanej elektronicznej karty wstępu na rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadzane na podstawie art. 15zzs[1] tarczy antykryzysowej. Osoba chcąca wziąć udział w rozprawie lub posiedzeniu składa wniosek o wydanie elektronicznej karty wstępu, który jest rozpoznawany przez przewodniczącego rozprawy lub posiedzenia jawnego. Dzięki temu rozwiązaniu publiczność może brać udział w postępowaniu cywilnym z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.
Motywem wydania zarządzenia był fakt, że wyjątki od zasady jawności postępowania powinny być interpretowane w sposób ścisły, a dostępny do przeprowadzenia postępowania on-line program komputerowy umożliwia udział publiczności. Oczywiście nie jest możliwe, aby nieograniczony krąg osób miał dostęp do postępowania, dlatego też zarządzenie przewiduje możliwość odmowy wydania elektronicznej karty wstępu z uwagi na kwestię techniczne lub w związku z zapewnieniem prawidłowego przebiegu postępowania – dzięki temu w ocenie Przewodniczącego Sądu Rejonowego dla Łodzi Śródmieście możliwe jest zapewnienie równowagi między jawnością postępowania a sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.
Rozprawa on-line w praktyce
9 lipca br. mieliśmy możliwość uczestniczenia w rozprawie przeprowadzonej w trybie on-line. Rozprawa odbyła się przed Sądem Apelacyjnym w Rzeszowie przy użyciu programu Microsoft Teams. W zawiadomieniu o terminie rozprawy zostało wskazane, że link do rozprawy będzie przesłany na adres e-mail pełnomocnika. Sąd dopuścił także możliwość przeprowadzenia próbnego połączenia (oczywiście otrzymaliśmy odrębny link, pod którym mogliśmy się połączyć).
Z uwagi na fakt, że prowadzenie rozpraw on-line nie jest jeszcze tak rozpowszechnione skorzystaliśmy z możliwości wcześniejszego połączenia się z sądem, by w dniu rozprawy uniknąć przykrych niespodzianek. Przed rozprawą pojawiło się szereg wątpliwości czysto technicznych – pełnomocnicy mają wiedzę jak należy zachować się na sali rozpraw, pamiętają o obowiązku założenia togi. Ale czy na rozprawie on-line również znajdą zastosowanie te same zasady, które panują bezpośrednio na sali sądowej?
Nie wiemy czy praktyka w tym zakresie będzie jednolita we wszystkich sądach w Polsce, które zdecydują się na takie rozwiązanie. W Sądzie Apelacyjnym w Rzeszowie natomiast rozprawa on-line nie odróżniała się istotnie od tej, tradycyjnej, która odbywa się w budynku sądu. Pełnomocnicy zobowiązani byli do występowania w togach, natomiast ogłoszenia wyroku należało wysłuchać na stojąco. Być może wywołuje to uśmiech na twarzy niektórych, jednakże w dalszym ciągu mamy do czynienia z powagą Sądu i obowiązkiem okazania szacunku temu urzędowi.
Natomiast sam przebieg rozprawy on-line wzbudził skrajne emocje. Z jednej strony, z pewnością jest to niezwykła oszczędność czasu, w szczególności gdy strona czy pełnomocnik zobowiązany jest dojechać na rozprawę na drugi koniec Polski. Dodatkowo, brak konieczności poświęcania czasu na dojazd do odległego sądu daje możliwość pełnomocnikom pogodzenia licznych obowiązków z osobistym udziałem w rozprawie.
Obecnie, gdy mamy do czynienia ze stałym wzrostem zachorowań, przeprowadzanie rozpraw on-line wydaje się być najbezpieczniejszym rozwiązaniem. Jednakże z drugiej strony należy brać pod uwagę, że nie w każdej sprawie możliwe będzie przeprowadzenie rozprawy w takiej formie. Należy pamiętać, że w naszym społeczeństwie jest jeszcze spore grono osób, które nie będą miały możliwości uczestniczyć w rozprawach on-line, chociażby z przyczyn technicznych czy sytuacji życiowej.
Natomiast odnosząc się do samego przebiegu rozprawy, in minus oceniamy wpływ kwestii technicznych na przebieg postępowania. Powiedzenie „złośliwość rzeczy martwych” doskonale sprawdzi się w takiej sytuacji, w szczególności, gdy wywodząc apelację lub przedstawiając stanowisko w sprawie, połączenie internetowe płata figle.
Zatem jak każde rozwiązanie tak i rozprawy on-line znajdą swoich zdecydowanych zwolenników jak i przeciwników. Pewne jest jednak to naszym zdaniem, że nie zastąpią one tradycyjnej rozprawy.
AUTORZY WPISU
E: syuzanna.musfi@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 50
E: dawid.jankowski@pl.Andersen.com
T: +48 32 731 68 66