Zastrzeżenie numeru PESEL – kiedy warto to zrobić?
Od wejścia w życie RODO istotność numeru PESEL rozpala dyskusje wśród ekspertów ds. ochrony danych osobowych, obywateli i wreszcie urzędników Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Abstrahując jednak od tego czy wyciek numeru PESEL powoduje wysokie ryzyko naruszenia praw lub wolności osoby fizycznej, czy też nie, należy zaznaczyć, że od 17 listopada 2023 roku funkcjonuje Rejestr Zastrzeżeń PESEL, który może stanowić przydatne narzędzie w celu zadbania o własne bezpieczeństwo.
O co chodzi z tym PESEL-em?
Numer PESEL, czyli numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności stanowi informację identyfikującą dla każdego Polaka (oraz niektórych cudzoziemców) – jest nadawany przy narodzeniu, jest niezmienny przez całe życie i stanowi podstawę identyfikacji dla urzędów oraz instytucji publicznych. W wielu miejscach i systemach numer PESEL stanowił element danych uwierzytelniających, stąd naturalnym jest podjęcie działań w celu zachowania numeru PESEL we względnej poufności. Dziś może wciąż stanowić element autoryzacji w relacjach z bankami, instytucjami finansowymi czy operatorami telekomunikacyjnymi.
Szczególne emocje budzi fakt, że numery PESEL osób zasiadających w zarządach i radach nadzorczych spółek kapitałowych oraz będących wspólnikami takich spółek są jawne i udostępnione w Krajowym Rejestrze Sądowym. Dodatkowo dziś wciąż możemy spotkać osoby podające na głos numer PESEL przy wykupie recept w aptekach i punktach aptecznych – z tym jednak łatwo sobie poradzić korzystając z aplikacji mObywatel.
Niezależnie jednak od tego dla większości Polaków naturalnym odruchem jest ochrona PESEL-u przed osobami nieznanymi, a już w szczególności przed przestępcami, którzy wymyślają coraz kreatywniejsze sposoby na sięgnięcie do cudzych kieszeni. W katalogu cyfrowych usług naszego państwa pojawiło się właśnie narzędzie, które powinno pozwolić nam spać nieco spokojniej – Rejestr Zastrzeżeń PESEL.
Rejestr Zastrzeżeń
Rejestr Zastrzeżeń PESEL powstał na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości i ma na celu zapewnienie Polakom nieco większej kontroli nad swoimi danymi osobowymi, w tym nad dostępem banków oraz innych instytucji finansowych właśnie do numeru PESEL.
Jednocześnie, zgodnie z regulacjami wyżej wskazanej ustawy, od 1 czerwca 2024 r. notariusze, dostawcy usług telekomunikacyjnych, banki i inne instytucje finansowe będą miały obowiązek weryfikować, czy poszczególny numer PESEL jest zastrzeżony w Rejestrze zanim udzielą danej osobie np. umowy kredytu lub pożyczki (do 1 czerwca 2024 będzie to opcjonalne). Nasz PESEL ma zatem być sprawdzany przez leasingodawców przed zawarciem umowy leasingowej, operatora telekomunikacyjnego przy wydaniu duplikatu karty SIM czy przez notariusza przy okazji obciążenia lub sprzedaży nieruchomości.
Tym samym – przynajmniej w teorii – po zastrzeżeniu numeru PESEL nie powinno być możliwe zaciągnięcie zobowiązania (np. pożyczki lub kredytu) w imieniu osoby, która ma zastrzeżony numer PESEL.
Jak to działa?
Zgodnie z nowymi regulacjami każda pełnoletnia osoba fizyczna będzie mogła:
- zastrzec numer PESEL,
- cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL,
- ustawić automatyczne zastrzeżenie numeru PESEL,
- sprawdzić historię tego kto i kiedy weryfikował czy jej numer PESEL jest zastrzeżony,
- uzyskać dostęp do podglądu historii zmian statusu i zaświadczenia, zawierającego pełny albo częściowy odpis danych, które jej dotyczą w rejestrze.
Co więcej, w określonych przypadkach, dokonanie zastrzeżenia numeru PESEL będzie możliwe przez pełnomocnika. Pełnomocnik może zastrzec numer PESEL w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych albo posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a także w przypadku gdy złożenie wniosku o zastrzeżenie numeru PESEL przez daną osobę jest niemożliwe ze względu na chorobę, niepełnosprawność bądź inną niedającą się pokonać przeszkodą.
Zastrzeganie i wycofywanie zastrzeżeń nie będzie w żaden sposób limitowane. Każdy Będzie uprawniony do zastrzegania i wycofywania zastrzeżenia swojego Nnumeru PESEL w dowolnej ilości w dowolnym czasie. Co więcej, wszelkie czynności dokonywane w związku z Rejestrem zastrzeżeń PESEL nie podlegają opłatom.
Numer PESEL będzie możliwy do zastrzeżenia:
- w aplikacji mObywatel,
- na stronie obywatel.gov.pl,
- osobiście w dowolnym urzędzie gminy (potrzebny będzie papierowy wniosek, który można pobrać w Internecie lub uzyskać w urzędzie),
Przewidziano także możliwość, aby banki krajowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i Poczta Polska mogły wprowadzić możliwość zastrzeżenia za ich pośrednictwem numeru PESEL.
Kiedy zastrzec PESEL?
Jeśli otrzymaliśmy zawiadomienie o wycieku naszych danych, w tym numeru PESEL albo jeśli mamy informację o podejrzanych aktywnościach związanych z naszą osobą lub naszymi danymi – w takich sytuacjach rekomendujemy zastrzeżenie numeru PESEL.
Osoby, które lubią czuć się bezpiecznie mogą zastrzec swój numer PESEL prewencyjnie, traktować to zastrzeżenie jako domyślne, a następnie cofać je jedynie na swoje własne potrzeby. Synchronizacja danych ma być bardzo szybka, zatem cofnięcie zastrzeżenia w aplikacji mObywatel powinno zostać natychmiast odnotowane w Rejestrze Zastrzeżeń.
Szczegółowe kwestie dotyczące artykułu objaśniają specjaliści Kamil Kozioł, Weronika Głodek.