Na celowniku fiskusa. Część V Postępowanie karno-skarbowe
Postępowanie karno-skarbowe to nie tylko kwestia podatków, ale także odpowiedzialności karnej. Dotyczy sytuacji, w których organy skarbowe podejrzewają popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego – a więc czynu naruszającego przepisy podatkowe.
Choć nikt nie chce znaleźć się w takiej sytuacji, warto wiedzieć, kiedy i za co można ponosić odpowiedzialność, kto może zostać pociągnięty do odpowiedzialności oraz jak przebiega całe postępowanie.
Przesłanki odpowiedzialności karno-skarbowej
Odpowiedzialność karno-skarbową ponosi osoba, która dopuściła się czynu zabronionego przez ustawę, czyli naruszyła przepisy Kodeksu karnego skarbowego (KKS). Ustawa wyróżnia ponad 120 rodzajów przestępstw i wykroczeń skarbowych, które można podzielić na kilka głównych grup.
Najczęściej spotykane czyny obejmują m.in.:
- uchylanie się od opodatkowania – np. nieujawnienie przedmiotu lub podstawy opodatkowania, zaniżenie dochodu, zatajenie obrotu,
- niedopełnienie obowiązków deklaracyjnych – niezłożenie deklaracji, informacji lub zeznania podatkowego mimo obowiązku,
- nieprawidłowe wystawianie dokumentów – niewystawienie faktury lub rachunku, wystawienie ich w sposób nierzetelny bądź niezgodny ze stanem faktycznym,
- nieprowadzenie lub wadliwe prowadzenie ksiąg, ewidencji lub rejestrów (na marginesie warto zaznaczyć, że „nieprowadzeniem księgi” jest również nieposiadanie kasy fiskalnej),
- uchybienia w zakresie poboru lub wpłaty podatków, np. przez płatników i inkasentów,
- naruszenia przepisów celnych lub akcyzowych,
- utrudnianie kontroli podatkowej lub skarbowej, np. poprzez nieprzekazanie wymaganych dokumentów lub informacji.
O odpowiedzialności na gruncie KKS można mówić tylko wtedy, gdy wystąpią łącznie trzy elementy:
- Czyn zabroniony – np. zaniżenie podatku, zatajenie dochodów, fałszywe faktury.
- Wina sprawcy – działanie umyślne, choć w niektórych przypadkach także nieumyślne (np. brak nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących u danego przedsiębiorcy).
- Szkodliwość społeczna czynu – czyn musi być na tyle istotny, by zasługiwał na reakcję karną.
KKS rozróżnia przestępstwa skarbowe (poważniejsze naruszenia) oraz wykroczenia skarbowe (mniejsze uchybienia). Najczęściej (choć nie zawsze) o kwalifikacji decyduje kwota narażenia podatku na uszczuplenie – jeśli nie przekracza ona pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, czyn stanowić będzie wykroczenie. Przykładowo, w roku 2025 narażenie podatku na uszczuplenie w wysokości wyższej niż 23.300 zł stanowi przestępstwo karnoskarbowe (w 2026 roku kwota ta wzrośnie do 24.030 zł).
Podmioty ponoszące odpowiedzialność
Odpowiedzialność karno-skarbową może ponieść wyłącznie osoba fizyczna, a nie spółka jako podmiot gospodarczy. Odpowiedzialnymi osobami mogą być zatem: osoba prowadząca działalność gospodarczą, członek zarządu spółki (w szczególności ci, którzy faktycznie podejmują decyzje w zakresie finansów lub rozliczeń), główny księgowy lub osoba prowadząca księgi rachunkowe, czy też inna osoba, która faktycznie zajmuje się sprawami podatkowymi danego podmiotu np. dyrektor finansowy, prokurent, pełnomocnik, czy nawet zewnętrzny doradca, jeśli jego działania lub zaniechania przyczyniły się do popełnienia czynu zabronionego.
Ważne:
- W przypadku postępowań w sprawach o przestępstwa skarbowe spółka może ponosić odpowiedzialność majątkową za karę grzywny wymierzoną np. członkowi zarządu, jeśli czyn był popełniony w związku z działalnością spółki, a egzekucja należności z jego majątku nie jest możliwa.
- Często odpowiedzialność ponoszą osoby, które podpisały deklaracje podatkowe lub nadzorowały ich sporządzenie.
Jak dochodzi do wszczęcia postępowania karno-skarbowego?
Postępowanie KKS może zostać wszczęte, gdy organ (np. naczelnik urzędu skarbowego) lub prokurator uzyska informacje wskazujące, że mogło dojść do popełnienia czynu zabronionego.
W praktyce najczęściej dzieje się to:
- w wyniku kontroli podatkowej lub celno-skarbowej – gdy kontrolerzy stwierdzą rażące nieprawidłowości, np. zaniżenie podatku lub fałszywe dokumenty,
- na podstawie donosu lub zawiadomienia – np. od kontrahenta, pracownika, banku,
- z inicjatywy organu podatkowego – np. po analizie danych z JPK.
Po stwierdzeniu podejrzenia przestępstwa lub wykroczenia organ sporządza zawiadomienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego, w wyniku którego prowadzone są czynności dowodowe, np. przesłuchania, przeszukania, zabezpieczenie dokumentów. Organ może też wydać postanowienie o przedstawieniu zarzutów (od tego momentu uzyskujemy status podejrzanego).
Postępowanie przygotowawcze może zakończyć się:
- umorzeniem – jeśli postępowanie przygotowawcze nie daje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia,
- dobrowolnym poddaniem się odpowiedzialności (na wniosek, do momentu wniesienia aktu oskarżenia) lub
- wniesieniem aktu oskarżenia.
Po wniesieniu aktu oskarżenia, sprawia trafia przed sąd, który może orzec karę grzywny w stawkach dziennych, karę ograniczenia wolności lub karę pozbawienia wolności.
Na co zwrócić uwagę?
- Przeanalizuj dokładnie zarzuty i ustal, czego konkretnie dotyczą – np. deklaracji, faktur czy prowadzonych ksiąg. Następnie zgromadź dokumenty potwierdzające Twoją należytą staranność w rozliczeniach i współpracy z kontrahentami. Pamiętaj też, by ściśle pilnować wszystkich terminów – zarówno w zakresie udzielania odpowiedzi, jak i składania wniosków czy zażaleń.
- Działaj przez pełnomocnika – w postępowaniu KKS najlepiej mieć wsparcie radcy prawnego lub adwokata.
- Nie ignoruj wezwań – niestawienie się może pogorszyć Twoją sytuację procesową.
- Korzystaj z prawa do milczenia – nie musisz odpowiadać na pytania, które mogłyby Cię obciążać.
- Dokumentuj wszystkie działania – zachowuj kopie pism, protokołów, decyzji.
- Rozważ dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – często to najrozsądniejsze rozwiązanie, które pozwala uniknąć surowszych sankcji.
Wszczęcie postępowania karno-skarbowego to jeszcze nie wyrok. W praktyce wiele takich spraw kończy się na etapie przygotowawczym – po złożeniu wyjaśnień czy też korekcie deklaracji. To dopiero początek procedury, w której masz pełne prawo do obrony, przedstawienia dowodów i złożenia wyjaśnień. Sprawne działanie i dobra strategia mogą sprawić, że sprawa zakończy się bez negatywnych konsekwencji.
Jeżeli mają Państwo pytania związane z kontrolą podatkową lub innymi formami weryfikacji podatników przez organy skarbowe, zachęcamy do kontaktu z naszym Zespołem Tax Litigation. Zachęcamy też do lektury poprzednich wpisów:
AUTORZY WPISU
E: magdalena.keska-nowicka@pl.Andersen.com
T: +48 570 287 267
E: mikolaj.gawor@pl.andersen.com
T: +48 881 823 172